Denizden ve Karadan: Çok Fazla Üründe Uygurların Zorunlu Çalıştırıldığı Ortaya Çıktı

Çok yıllı tedarik zinciri araştırmaları, Uygurların hem denizden hem de karadan gelen ürünlerde zorla çalıştırılmasıyla kapsamlı küresel bağları ortaya çıkardı. 2023’te yayınlanan araştırmalar, küresel deniz ürünleri endüstrisinin ve küresel altın arzının, Çin hükümetinin devlet tarafından dayatılan zorla çalıştırmayla bağlantılı olduğunu gösteriyor. Bu gizli suç ortaklığı zincirlerini ortaya çıkaran raporlar, acı çeken bir halka bir hediye gibidir. Araştırma, çok çeşitli işletmelerin suç ortaklığını durdurmak için acil önlem alması gerektiğini açıkça ortaya koyuyor.

9 Ekim 2023’te The Outlaw Ocean Project, The New Yorker ile işbirliği içinde, Çin’deki deniz ürünleri endüstrisinde zorla Uygur emeğinin kullanımına ve ABD ve diğer ülkeler için etkileri olan bir araştırma olan “Dünyanın Balıklarını İşlemeye Zorlanan Uygurlar”ı yayınladı.

İki gün sonra, 11 Ekim’de C4ADS, Doğu Türkistan’daki madenciliği ve bunun uluslararası finans, küresel tedarik zincirleri, yatırım ve emtia piyasalarıyla iç içe geçmesini vurgulayan “Kırık Damarlar” başlıklı bir rapor yayınladı.

Her iki rapor birlikte, yeni düzenleyici kurumların küresel tedarik zincirlerinde ortadan kaldırmak için harekete geçmesi gereken zorla çalıştırmadan etkilenen yeni bir ürün yelpazesini vurgulamaktadır. Madencilik ve deniz ürünleri araştırmaları, 2019’dan bu yana yayınlanan 20’den fazla tedarik zinciri araştırmasının ardından yalnızca en sonuncusu. Uygur Bölgesinde Zorla Çalıştırmayı Sona Erdirme Koalisyonu tarafından tam bir liste derlendi.

Deniz Ürünleri Endüstrisinde Uygur Zorla Çalıştırma

“Dünyanın Balıklarını İşlemeye Zorlanan Uygurlar” dört yıllık özenli bir araştırmanın sonucudur. Ocean Outlaw direktörü Ian Urbina ve büyük bir araştırma ekibi, Uygurların deniz ürünleri işleme tesislerinde zorla çalıştırılmasının gizli hikayesini ortaya çıkarabilmek için inanılmaz bir sebat gösterdi ve birden fazla araştırma yöntemi kullanarak bilgileri çapraz kontrol etti.

İki Uygur araştırmacı, Zubayra Shamseden ve Yalkun Uluyol, sonuçlara katkıda bulunan çok uluslu, çok dilli ekibin bir parçası olarak Uygurca analiz ve yorumlamaya yardımcı oldu.

Makale, 2021’de ABD Kongresi tarafından kabul edilen çok önemli bir mevzuat parçası olan Uygur Zorla Çalıştırmayı Önleme Yasası’nın (UFLPA) önemini vurguluyor. Bu yasa, Uygur Bölgesi’nden tedarik edilen malların devlet tarafından zorla çalıştırılan ürünler olduğunu ve bu nedenle ABD pazarına girmesinin yasaklandığını belirlemektedir. UFLPA ayrıca, zorla Uygur işçiliğiyle bağlantılı olmadıklarını kanıtlama sorumluluğunu tedarikçilere ve ithalatçılara yükleyerek, ispat yükünü suçlayıcılardan tedarik zincirindekilere kaydırıyor. Yasa, Uygur Bölgesi’nden bir milyar doların üzerinde malın alıkonulmasına yol açarken, ABD ithalatına önemli bir katkıda bulunan deniz ürünleri endüstrisi şimdiye kadar yaptırımlardan büyük ölçüde kurtuldu.

Yabancı gazetecilerin Doğu Türkistan’a ücretsiz erişiminin olmaması ve Çin internetindeki kapsamlı sansür, Uygur çalışma koşulları hakkında bilgi toplamayı zorlaştırıyor. Buna karşı koymak için Outlaw Ocean araştırma ekibi, bilgi toplamak ve Uygur işçilerin deneyimlerini takip etmek için şirket içi haber bültenlerini, yerel haber raporlarını, ticaret verilerini, uydu görüntülerini ve işçilerin kendileri tarafından sosyal medya platformlarında yayınlanan videoları analiz etti. Bu, geleneksel yerinde raporlamanın zorluklarının üstesinden gelmede etkili olan dikkate değer bir araştırmacı yaklaşımdır.

Bu yöntemlerle elde edilen bilgiler, önemli sayıda Uygur işçinin Doğu Türkistan’dan bin mil uzakta, Çin’in doğusundaki Shandong Eyaletindeki deniz ürünleri işleme fabrikalarında çalışmak üzere gönderildiğini ortaya koyuyor. Ayrıca, gözaltı ve aile baskısı da dahil olmak üzere zorlayıcı yollarla işe gönderilen bireylerin vakaları yaygındır.

Outlaw Ocean araştırmasına göre, Çin’deki birçok deniz ürünleri şirketi 2018’den bu yana binden fazla Uygur işçi istihdam etti. Bu şirketler, ABD’ye 47.000 tondan fazla deniz ürününün sevkiyatına aktif olarak katkıda bulundu. Bu şirketlerin zorla Uygur emeği kullanma uygulamalarına rağmen, birçoğunun önde gelen küresel denetim firmaları tarafından yürütülen denetimlerden geçmiş olması endişe verici.

Zorla Uygur işçiliği kullanmaya karışan şirketler genellikle çalışma standartlarına ve düzenlemelerine uygunluk iddialarına güvenir. Bu, öz değerlendirme anketleri yoluyla ve bazen denetimler sırasında denetçileri yanıltarak bir uygunluk görünümü yaratmayı içerir. Denetçiler genellikle işverenlerin hazırlayabileceği önceden duyurulmuş teftişlere güvenir ve bu da Uygur işçilerinin gizlenmesine yol açar. Bu yaklaşım, zorla çalıştırma uygulamalarını tespit etmek ve ele almak için mevcut denetim sistemlerinde ciddi bir eksikliktir.

Rapor ayrıca, Deniz Yönetim Konseyi gibi sertifikasyon kuruluşlarının deniz ürünlerinin etik olarak tedarik edilmesini sağlamadaki etkinliği hakkında endişeleri de dile getiriyor. Sertifikalı şirketlerin bile zorla çalıştırma uygulamalarına karıştığı tespit edildi ve bu da sertifikasyon prosedürlerinde acil bir reform ihtiyacı olduğunu gösteriyor.

Deniz ürünleri tedarik zincirlerinin karmaşıklığı, emek suistimallerinin gizlenmesinde önemli bir faktördür. Çok sayıda devir ve taşeronluk, deniz ürünlerinin kökenlerinin izini sürmeyi zorlaştırıyor ve böylece şirketlerin bu karmaşıklıkları kendi avantajlarına kullanmalarına olanak tanıyor.

Bu uygulamaları durdurmak için, özellikle federal Deniz Ürünleri İthalat İzleme Programının genişletilmesi ve güçlendirilmesi gibi düzenleyici değişikliklere ihtiyaç vardır. Çin’deki şirketler ve ABD’li alıcıları, tedarik zincirine bir hesap verebilirlik katmanı ekleyerek ayrıntılı işgücü bilgileri sağlamalıdır.

Rapor, diğer çeşitli sektörlerdeki çalışma koşullarına ilişkin araştırmalara atıfta bulunarak, zorla çalıştırma sorununun deniz ürünlerine özgü olmadığını vurguluyor. Bu, insan hakları ve çalışma standartlarının korunmasını sağlamak için deniz ürünleri de dahil olmak üzere daha fazla sektörün incelenmesi gerektiğini göstermektedir. Konunun küresel kapsamı, birleşik bir uluslararası tepkiye duyulan ihtiyacın altını çiziyor. Tüketicilerin ve savunuculuk gruplarının, şirketlere tedarik zincirleri için sorumluluk almaları için baskı yapmadaki rolü küçümsenemez. Kamuoyunun bilinçlendirilmesi ve tepkisi, şirketleri daha titiz durum tespiti yapmaya zorlayabilir.

Madencilik Sektöründe Uygur Zorla Çalıştırma

Gelişmiş Savunma Araştırmaları Merkezi’nin (C4ADS) “Kırık Damarlar” raporu, küresel madencilik endüstrisinin küresel tedarik zincirlerine ve yatırımlara maruz kalmasını tartışıyor ve devlete ait büyük şirketlerin ve yan kuruluşlarının katılımını ortaya koyuyor. Rapor, Uygur soykırımıyla küresel iş bağlantıları hakkındaki bir dizi C4ADS raporundan biridir.

C4ADS araştırmacıları da Uygurlardan büyük saygı ve takdiri hak ediyor. Bir C4ADS analisti olan Nicole Morgret, daha önce çok sayıda UHRP raporunun araştırmacısı ve yazarıydı. 26 Aralık 2023’te Çin hükümeti, Bayan Morgret ve diğer iki Amerikalıya yaptırım uyguladı. Dışişleri Bakanlığı, yaptırımların Çin’in “yetkililerin ve işletmelerin meşru haklarına ve çıkarlarına” “zarar veren” eylemlere bir yanıt olduğunu açıkladı.

C4ADS derhal bir bildiri yayınlayarak haberciliğinin arkasında durdu ve “Uygur bölgesi de dahil olmak üzere dünya çapında insan hakları ihlallerini gerçekleştiren ve kolaylaştıran yasadışı ağlarla mücadele” taahhüdünü yeniden vurguladı. UHRP de aynı gün bir basın açıklaması yaptı. UHRP’nin icra direktörü Ömer Kanat, Çin hükümetinin misilleme eylemine yanıt olarak şunları söyledi: “Güvenilir araştırmacıları sansürleme ve korkutma girişimleri … sadece Çin hükümetinin eleştirel sesleri susturma konusundaki çaresizliğini gösteriyor.

C4ADS analistleri, Doğu Türkistan’daki madencilik endüstrisinin kapsamlı bir haritasını oluşturmak için halka açık madencilik lisanslarını ve kurumsal verileri kullanarak bu madenleri nihai sahiplerine bağlamayı başardılar. Bu haritalama, karmaşık kurumsal mülkiyet ve tedarik zinciri bağlantıları ağını anlamak için çok önemli bir başlangıç noktasıdır. Doğu Türkistan’daki madencilik sektörünün önemli bir yönünü ortaya koyuyor: Madencilik lisansları genellikle bölgede kayıtlı şirketler tarafından tutulurken, bu şirketler genellikle bazıları Uygur Bölgesi dışında bulunan büyük devlete ait şirketlerin yan kuruluşlarıdır.

Güçlü devlete ait kuruluşların bölgenin madencilik sektörüne katılımı, büyük Çinli madencilik şirketlerinin saygın uluslararası endüstri kuruluşlarından akreditasyon alma şeklidir. Madenleri yararlanıcılarına bağlayarak Çin’deki madencilik endüstrisini haritalamak, bulmacayı çözmenin anahtarıdır, çünkü bu akreditasyonlar küresel alıcıları ve yatırımcıları altının sorumlu bir şekilde tedarik edildiğine inandırmakta ve böylece potansiyel insan hakları ihlallerini daha da kolaylaştırmaktadır.

Raporda ayrıca, Mattel, Macy’s, Tesla, Apple ve NVIDIA gibi büyük ABD şirketlerinin, Doğu Türkistan’da bulunan madenlerden zorla çalıştırma risk göstergelerine sahip altın tedarik eden tedarikçilerle doğrudan veya dolaylı olarak bağlantılı olduğunu gösteren kapsamlı küresel tedarik zinciri bağlantıları da açıklanıyor. Bu tür bağlantılar, UFLPA’nın yanı sıra OECD sorumlu kaynak kullanımı standartları kapsamında, özellikle ABD’li ithalatçılar için uluslararası yönergeleri potansiyel olarak ihlal edebilir.

C4ADS, büyük varlık yönetimi şirketlerinin portföylerinin Doğu Türkistan’da zorla çalıştırma ve insan hakları ihlalleriyle bağlantılı maden sahibi şirketleri içerdiğinin altını çiziyor. Bu sadece bu firmaları değil, aynı zamanda istemeden insan hakları ihlallerine karışabilecek kurumsal yatırımcılar ve bireyler de dahil olmak üzere müşterilerini de riske atıyor.

C4ADS’nin çalışması, madencilik endüstrisinin küresel erişiminin karmaşıklığının ve potansiyel etik, yasal ve finansal sonuçlarının kapsamlı bir analizidir. Daha da önemlisi, Uygur Bölgesi’nin madencilik sektörü küresel olarak ticareti yapılan çeşitli mineraller ürettiğinden, altın madenlerinin daha geniş bir sorunun sadece bir yönü olduğunu kabul ediyor.

Rapor, Doğu Türkistan’daki insan hakları ihlallerine karışan Çinli madencilik şirketlerine sermaye akışlarının azaltılması çağrısında bulunuyor ve kurumsal alıcılar, satıcılar, yatırımcılar, düzenleyiciler, politika yapıcılar ve kolluk kuvvetleri dahil olmak üzere paydaşların bu akışların azaltılmasında sahip olduğu önemli rolü vurguluyor.

Uygur Karada ve Denizde Zorla Çalıştırma

Outlaw Ocean ve C4ADS raporları, Uygurların farklı sektörlerde zorla çalıştırılmasıyla ilgili karmaşık zorluklara kapsamlı bir bakış açısı sunuyor. Karmaşık küresel tedarik zincirlerinde zorla çalıştırma ve insan hakları ihlalleriyle mücadele etmek için ihtiyatlılık ve uluslararası işbirliğine duyulan ihtiyacın altını çiziyorlar. İster deniz ürünlerinde ister madencilikte olsun, her iki rapor da Uygur işçilerinin ve bu adaletsizliklerden etkilenen bireylerin haklarını ve onurlarını korumak için hızlı hareket etmenin önemini pekiştiriyor.

Veri toplama ve görselleştirme konusunda uzmanlaşmış bir Alman grubu olan Statista’ya göre Çin, 2021’de küresel balık ve deniz ürünleri üretim hacminin yaklaşık yüzde 35’ini oluşturan dünyanın en büyük deniz ürünleri üreticisidir. Çin’deki balık ve deniz ürünleri tüketici pazarı, 2022’de toplam 80 milyar ABD doları perakende pazar gelirini aştı ve 2028’de yaklaşık 130 milyar ABD dolarına ulaşacağı tahmin ediliyor. Çin’in balık ve deniz ürünleri üretim hacmi, 1980’de 4,5 milyon metrik tondan 2022’de yaklaşık 69 milyon tona çıkarak son birkaç on yılda hızla arttı ve zorla Uygur emeğinin kullanımından önemli ölçüde kâr elde etti.

Çin ayrıca, Çin madencilik endüstrisini ekonomik ve politik olarak önemli kılan kritik mineraller de dahil olmak üzere birçok önemli mineral ve metalin dünyanın en büyük üreticilerinden ve rezerv sahiplerinden biridir. Yaklaşık dörtte üçü yeraltı olmak üzere 1.500’den fazla madencilik operasyonu ile Çin’in maden üretiminin değeri, 2020’de ülkenin GSYİH’sının yüzde 1,5’ini oluşturdu. 2020 itibariyle Çin’de üretilen metalik minerallerin ve kömürün toplam değeri yaklaşık 218 milyar ABD dolarıdır. Ayrıca Çin, toplam küresel üretimin yaklaşık yüzde 10’unu oluşturan dünyanın önde gelen altın üreticisidir.

Doğu Türkistan’ın enerji kaynakları açısından ne kadar zengin olduğunu ve bu nedenle bölgenin enerji güvenliği açısından Çin için ne kadar önemli olduğunu göz ardı etmemeliyiz. ÇHC’deki en büyük petrol, doğal gaz ve kömür rezervlerine sahiptir ve kömür rezervleri ÇHC’nin toplamının yüzde 40’ını oluşturmaktadır. Tarım, Junggar ve Turpan-Hami havzalarında bulunan petrol ve gaz rezervleri, ÇHC’nin toplam rezervlerinin yaklaşık yüzde 30’unu ve yüzde 34’ünü oluşturmaktadır. 2020’de Çin’in 1,4 milyardan fazla vatandaşı için enerjisinin yüzde 40’ından fazlası kömürden üretildi. Çin’in enerji tüketimi artmaya devam ettikçe, Doğu Türkistan’daki madenler ekonomisi için daha da önemli hale gelecektir.

Uygur Özerk Bölgesi’nde (XUAR) ve deniz ürünleri endüstrisindeki madencilikle ilgili son soruşturmalar, düzenleyici kurumların küresel tedarik zincirlerinden zorla çalıştırmayı ortadan kaldırmak için ele alması gereken gerçekten endişe verici bir kanıt grubunun parçasıdır. Bu çabalar, Uygur toplumu için adalet ve insan haklarının sağlanmasında esastır.