Nöbetçi Eczaneler
2017 sonbaharında, Gulzhan Tokhtasyn’in bir arkadaşı ona Çin’deki acil işler için Kazakistan’dan ayrılması gerektiğini söyledi ve o yokken bir hafta boyunca çocuklarına bakmaktan çekinip çekinmeyeceğini sordu.
Bir yıl önce Pekin, kötü şöhretli sertlik yanlısı Chen Quanguo’yu Uygur Özerk Bölgesi Komünist Parti Sekreteri olarak atamıştı. O zamana kadar, bölge nüfusunun yarısından fazlasını oluşturan Müslüman ve Türk halklarına yönelik baskısı vites yükseltiyordu.
O sıralarda Tokhtasyn, bir yıldan biraz fazla bir süredir tarihi vatanı olan Kazakistan’da yaşıyordu ve baskıcı ünü Tibet’teki önceki görev süresinden gelen Chen’in atanmasından önceki aylarda “bir şeylerin yanlış olduğunu hissetmeye başladıktan sonra” Doğu Türkistan’dan ayrılmıştı.
Tokhtasyn’in arkadaşının başlangıçta Çinli yetkililer tarafından Kazakistan’a dönmesi yasaklandığı için bir hafta üç aya dönüşecekti.
Arkadaşı ayrıca, ABD Dışişleri Bakanlığı’nın 2 milyon kadar Uygur, Kazak, Kırgız ve Doğu Türkistan’ın diğer yerli, çoğunlukla Müslüman etnik gruplarının üyelerinin gözaltı merkezlerine götürüldüğünü söylediği bölgede kitlesel tutuklamaların sürdüğüne dair korkunç söylentileri de doğruladı.
Bu arada Tokhtasyn’in Kazakistan’daki durumu istikrarsızdı.
Çin vatandaşlığından Kazak vatandaşlığına geçişi henüz tamamlamamıştı ve Almatı’daki Çin Konsolosluğu, Çin pasaportundaki bir yazım hatasını düzeltmek için Çin’e dönmesi konusunda ısrar ediyordu.
Bu arada, arkadaşlarının çocuklarının gittiği Kazakistan’ın Almatı kentindeki okul müdürü, vekaletname olmadan iki küçük çocuğa bakarak yasaları çiğnediğini bildirdi.
Diğerleri gibi, sorunlarını, Pekin’in kapsamlı nüfus kontrolleri ilk kez uygulandıktan sonra kendilerini işgal altındaki Doğu Türkistan’da kapana kısılmış bulan eşleri ve akrabaları olan insanları desteklemek için kurulan gayri resmi bir Kazak grubuna götürdü.
Grup, Atayurt insan hakları grubu olarak tanınacak ve Doğu Türkistan’daki baskıyla ilgili yaklaşık 10.000 video çağrısı kaydetmeye devam edecek ve muhtemelen krize dikkat çekmek için diğer taban gruplarından daha fazlasını yapacaktı.
Tokhtasyn, “O günlerde insanlar, akrabaları gözaltına alındığı için ya da Doğu Türkistan’daki ani değişiklikler nedeniyle akrabalarının geleceğinden endişe ettikleri için Atayurt’a gittiler” dedi. “Kazak hükümetinden ve uluslararası kuruluşlardan yardım istemek için oraya gittiler.”
2017’nin ikinci yarısı, Uygurların, Kazakların ve diğer azınlık gruplarının toplu olarak hapsedilmesini kapsayan ilk İngilizce raporların yayınlandığını gördü.
Tokhtasyn’in akrabaları tutuklanmamış olsa da, artık ulaşamadığı erkek kardeşlerinin bir yeniden eğitim kampında öğretmenlik yapmaya zorlandığını öğrendi.
Atayurt’un çabaları videolarıyla birlikte yayıldıkça, ofis yoğun bir yer haline geldi.
Ve başlangıçta kendi sorunları için yardım arayan Tokhtasyn, kısa süre sonra kendini düzinelerce kişinin kendi sorunlarını çözmesine yardım ederken buldu.
“Ofiste oturdum ve gelen tüm insanların bir listesini yaptım. Gelme nedenlerini not alır ve akrabalarının tanıklıklarını kaydetmek için çeşitli odalara gösterirdim. Kısacası bir ofis müdürü oldum” dedi.
Grubun amansız faaliyetleri ve Kazakistan’ın güçlü komşusu ve ortağına yönelik eleştirileri, umdukları şekilde olmasa da kısa sürede Kazak makamlarının dikkatini çekti.
Ve yıllar sonra, Tokhtasyn şimdi kayıt başvurusunun Kazak Adalet Bakanlığı tarafından reddedildiğini gören bir partinin yüzlerce müstakbel üyesinden biri.
Tokhtasyn RFE/RL’ye, “Parti olmak için tüm şartlara sahibiz. Birincisi, yeterli üyemiz var ve ikincisi, ekibe ve gerekli deneyime sahibiz, “dedi
Ancak Kazakistan’da işler nadiren bu kadar basittir.
Atayurt üyeleri, kendilerine bu şekilde davranılana kadar hükümetin muhalifi olmak gibi bir hırsları olmadığını söylüyorlar.
“Başlangıçta oldukça kibarlardı. Oraya en az 10 kez çay ve kahve içmek için çağrılmış olmalıyım” diye hatırlıyor Atayurt’un kurucu ortağı ve şu anda Amerika Birleşik Devletleri’nde sürgünde yaşayan Serikcan Bilaş, Almatı şehir yönetiminin İçişleri Bakanlığı tarafından yapılan çağrıyı hatırlıyor.
“Bana ‘Ne istiyorsun?’ diye sorarlardı. Doğu Türkistan’daki soykırımın sona ermesini istediğimi söyleyebilirim. Sonra da ‘Muhtar Ablyazov’u tanıyor musunuz?’ diye soruyorlardı.
Eski bir enerji bakanı ve yasaklı Kazakistan’ın Demokratik Seçimi (DVK) partisinin lideri olan Ablyazov, o sırada düzenli olarak Kazak hükümetini devirmek için protesto çağrısında bulunuyordu.
Serikcan Bilaş onlara tartışmalı figürü tanımadığını söyledi.
Yine de şehir yetkilileri, bunun derinden korktukları kutsal olmayan bir ittifak olduğunu açıkça belirttiler.
Atayurt’un profili, 2018’in ikinci yarısında, ailesine katılmak için Kazakistan’a kaçtıktan sonra Çin’e sınır dışı edilme tehlikesiyle karşı karşıya olan etnik bir Kazak Çin vatandaşı olan Sayragul Sauytbay’ın davasının duyurulmasına yardımcı olduğunda hızla büyüdü.
Kazakistan’ın Zharkent kasabasındaki duruşmalardan birinin ardından, Bilaş ve diğer bazı Atayurt aktivistleri, Çin’in Kazakistan’daki diplomatik misyonunun temsilcilerini caddede kovaladı ve diplomatların görmezden geldiği sorulara cevap talep etti.
Sayragül Sauytbay’ın, Doğu Türkistan’ın toplama kamplarının (Pekin’in mesleki eğitim merkezleri olarak tanımladığı tesisler) varlığı hakkında açık bir mahkemede ifade veren ilk kişi olmasının ardından Ağustos ayında serbest kalmasına izin verildi.
Atayurt’un Kazakistan’ın güçlü komşusuna verdiği rahatsızlıktan mı yoksa Kazak yetkililerin karizmatik lideri Bilaş’tan mı korktuğundan mı kaynaklanıyor, grup üzerindeki baskı artmaya başladı.
Atayurt’un kar amacı gütmeyen bir kuruluş olarak kaydolma girişimleri hemen reddedildi, ancak başlıklarında Atayurt olan iki spoiler grubunun – eski müttefikleri tarafından yönetilen ve Bilaş’ın düşmanları tarafından yönetiliyor – daha sonra kayıt olmalarına izin verilecekti.
Genellikle sivil giyimli polisler, genellikle ofisin dışındaki koridorlarda bulunabilir.
Mart 2019’da Bilaş aniden tutuklandı ve yaptığı bir konuşmayla ilgili olarak aşırılık yanlısı suçlarla suçlandığı Kazakistan’ın başkenti Astana’ya uçtu. Suçlamaları düzmece ve siyasi güdümlü olarak nitelendirdi.
Grubun bilgisayarlarına el konuldu ve grubun özel sponsorlarının çoğu desteklerini geri çektiği için ofis bir daha tam kapasiteyle çalışmayacaktı.
Ancak Atayurt’un ofisi, Doğu Türkistan’daki kayıp ve gözaltına alınanların çaresiz akrabaları için sıfır noktası olmanın yanı sıra, Doğu Türkistan’daki en son baskıcı eğilimleri haber yapmak için Kazakistan’a uçan uluslararası medya kuruluşları için de düzenli bir uğrak yeri haline gelmişti.
Çin’in zorla çalıştırma görevinden serbest bıraktığı ve 2019’un başlarında, kocası ve küçük çocuğunun video dilekçe sırasına katılmasından kısa bir süre sonra Kazakistan’a seyahat etmesine izin verdiği Gulzira Auelkhan gibi insanlarla röportaj yapmak için oradaydılar. Ve bir Kazak vatandaşı olan ve Doğu Türkistan kamplarında devam eden işkence de dahil olmak üzere faaliyetleri anlatan ilk eski tutuklulardan biri olan Orynbek Koksebek.
Sonuç olarak, önemli bir uluslararası medya spot ışığı hemen Bilaş’ın davasına vurdu.
Sonunda, yedi yıllık bir aktivizm yasağını içeren bir savunma pazarlığına girdikten birkaç ay sonra serbest bırakıldı – ve tam da çeşitli muhalefet gruplarının özgürlüğü için toplanmaya hazır göründüğü gibi.
Bilaş daha sonra Kazakistan’dan ayrılarak önce Türkiye’ye, ardından bazı güvenlik endişelerinden sonra Amerika Birleşik Devletleri’ne yerleşecekti.
Serbest bırakıldıktan sonra kendisini hükümetin “muhalif figürü değil, muhalifi değil” olarak nitelendirdi.
Ancak Atayurt’un sivil bir gruptan siyasi bir partiye geçişi – tıpkı Kazak yetkililerin korktuğu gibi – sonunda gerçekleşti.
Bilaş, “Başlangıçta odak noktamız Çin’di. Ancak [Çin’deki] Kazak halkının başına gelen tüm talihsizliklere Kazak rejimi tarafından izin verildiğinin farkına vardık.” dedi.
Ve ironik bir şekilde, Ablyazov’un DVK’sından temsilciler sonunda bir ortaklık arayışına girdiler.
“Bir tartışma yaptık ve sonra onlara saygı duyduğumuzu ancak özerk olmak istediğimizi söyledik. Kazakça konuşanlar arasında, grubumuzun zaten DVK’dan daha popüler olduğuna inanıyoruz” diyen Bilaş, grubun bu yılın başlarında başarısız olan parti kayıt teklifinin 700 imzacısının “yüzde 90’ından fazlasının” “kandastar” ya da Bilaş gibi Çin’den ve başka yerlerden “geri dönen” Kazaklar değil, Kazakistan’da doğan Kazaklar olduğunu söylüyor.
“Geri dönen Kazakların çoğu siyasi olarak pasif” dedi. “Grubumuz, yakınlarının davalarına dikkat çekerek serbest bırakılmalarına yardımcı olduklarında, bize teşekkür ettiler ve özel hayatlarına geri döndüler. Bazen konuşmamaları için baskı altındadırlar. Bazen Çin’deki akrabaları için korkuyorlar.”
Bilaş’ın resmi yokluğunda, şu anda yaygın olarak Nagyz Atayurt (Gerçek Atayurt) olarak anılan grubun parti tescil teklifi, müttefiki, grubun şu anki seçilmiş lideri Bekzat Maksutkhanuly’nin elinde.
Gerçek Atayurt tarzında, grubun başvurusuna imza atanlar, partiye kendi özgür iradeleriyle katıldıklarına tanıklık ettikleri videoları yayınladılar.
Ancak Adalet Bakanlığı, 700 imzacıdan bazılarının diğer kayıtlı partilerin üyesi olduğunu savunarak bu baharda başvuruyu reddetti.
Bundan sonra Maksutkhanuly, RFE/RL’ye verdiği demeçte, ülke çapındaki Atayurt imzacılarının üyeliklerini geri çekmeleri için çeşitli baskı ve gözdağı biçimleriyle karşı karşıya kalmaya başladığını söyledi.
Kasım ayında, Akmola Eyaleti’ndeki imzacılardan biri olan Kapar Akhat, Facebook’ta “Atayurt’a Katılın!” yazan bir mesaj yayınladıktan sonra polis tarafından yaklaşık 4.000 dolar para cezasına çarptırıldığını söyledi.
Akhat, polisin kendisine kayıtlı olmayan bir partiye üyelik ilanı vermenin yasadışı olduğunu bildirdiğini söyledi.
Maksutkhanuly, üyelerin tekrar kayıt yaptırmayı denemeyi planlasalar da, mali durumun bir sorun olduğunu söyledi – yetkililerin fazlasıyla farkında olduğunu söylediği bir Aşil topuğu.
Yumuşak dilli lider -arkadaşı Bilaş’tan daha abartısız- partisini “milliyetçi ama iyi milliyetçiler” olarak tanımlıyor.
RFE/RL’ye verdiği demeçte, “Kazakistan’daki tüm etnik kökenlerin anayasal haklarını koruyacağız ve eşitliklerini kabul ediyor ve ekonomik çıkarlarını savunuyoruz” dedi.
Atayurt’un milliyetçiliği, Ocak 2022’de Kazakistan’ın bağımsızlığının en büyük siyasi huzursuzluğu sırasında çoğu sivil olmak üzere en az 238 kişinin ölmesinden bu yana her zamankinden daha hayati hale geldiğini söylediği bir misyon olan “Kazakları bir ulus olarak kurtarmak” ile ilgili.
Ancak kaçınılmaz olarak, grubun hevesli bir parti olarak gündeme getirdiği ilk büyük sorun Çin’i içeriyordu.
Mayıs ayında Maksutkhanuly, Çin ve Kazakistan’ın o ay vardığı ve ülkelerin pasaport sahiplerinin diğer ülkede 30 gün kalmasına izin veren vizesiz anlaşmaya karşı çıkma niyetini açıkladıktan sonra tutuklandı ve 15 gün gözaltı cezasına çarptırıldı.
Cumhurbaşkanı Kasım-Cömert Tokayev’in bu anlaşmayı ve diğerlerini mevkidaşı Şi Cinping ile imzalamak için Çin’in Xian kentine yaptığı ziyaretle aynı zamana denk gelmesi planlanan mitingi şehir yetkililerine bildirmişti.
Maksutkhanuly, gerçek olduğu konusunda ısrar ettiği “demografik sömürgeleştirme” tehdidinin ötesinde, anlaşmanın göç konusunda ikili işbirliğini sıkılaştıran, Çin ile doğum bağları olan Kazaklar hakkında daha yakın bilgi alışverişine yol açan ve Çinli Kazakların Kazak vatandaşlığına geçmesini zorlaştıran diğerleriyle bağlantılı olduğunu savundu. (Şi ile görüşmeden önce Çin’in CCTV yayıncısına verdiği röportajda Tokayev, Çin’i Kazakistan’ın “Kazaklara asla zarar vermemiş” bir “dostu” olarak nitelendirdi.)
Uzun vadede, Atayurt’un genel önceliği “ülkedeki durumu müreffeh bir demokrasi yönünde değiştirmek… O zaman Çin’in bizimle gerçek bir diyalog kurması gerekir.” dedi.
“Ancak mevcut rejimin bağımsızlığa ihtiyacı yok. Onlara iktidarı ellerinde tutabileceklerini söyleseydiniz, ancak Çin’in bir eyaleti olarak bunu memnuniyetle kabul ederlerdi” dedi.
Kaynak: RFE/RL