Hoca Ahmed Yesevi'nin, "Ben sizden önce ölsem de sizin kabriniz üzerine türbe, benimkinden önce yapılmalı" dediği rivayet edilen Zengi Ata için Özbekistan'ın başşehri Taşkent'te 13'üncü yüzyılda inşa ettirilen türbe ve külliye, ülkenin en fazla ziyaret edilen tarihi mekanları arasında yer alıyor.

Hoca Ahmed Yesevi'nin ilk hocası Arslan Baba'nın torunu, Tac Hoca'nın oğlu, Süleyman Hakim Ata'nın halifelerinden olan, Türkistan'ın büyük evliyalarından Zengi Ata, Taşkent bölgesinde 12 ve 13'üncü yüzyıllarda yaşadı.

Geçimini sağlamak için Taşkent halkının hayvanlarına çobanlık yapan ve asıl adı "Ay Hoca" olan Zengi Ata, uzun yıllar dedesi ve babasından zahir ve batini ilimlerini öğrendikten sonra Ahmed Yesevi'nin halifelerinden Hakim Ata'nın hizmetine girdi.

Ten renginden dolayı zenci anlamına gelen "Zengi"den, Orta Asya'da genelliklere velilere verilen "Ata" unvandan alan Zengi Ata, aynı zamanda "Zengi Baba" olarak da biliniyor.

Hoca Ahmed Yesevi'nin, "Ben sizden önce ölsem de sizin kabriniz üzerine türbe benimkinden önce yapılmalı" dediği rivayet edilen Zengi Ata, 1258 yılında Taşkent yakında Zengin Ata köyünde vefat etti ve burada defnedildi. Türbesi ise Emir Timur tarafından inşa ettirildi.

Başkente yakın Zengi Ata köyünde yer alan külliye, iki türbe, mescit, medrese ve kabristandan oluşuyor. Uluğ Bey zamanında ise medrese ve cami yaptırıldı.

Zamanla Zengi Ata'nın eşi Anber Bibi'nin naaşı, bu türbenin yakınına defnedildi ve onun için de bir türbe inşa edildi. Zengi Ata'nın kabri çevresinde bir külliye ve kabristan oluştu. Dolayısıyla 19'uncu yüzyılda bugünkü görünümünü aldı.

Zengi Ata'nın kabrinin yakınında Anber Ana'nın mezarı bulunuyor. Türbenin sağ ve güney tarafında, köyün bir gazisi tarafından kurulan mescid yer alıyor. Mescidin rengarenk olan duvarlarından birinde Mekke'nin tasviri işlendi. Türbenin sol tarafında, hocalar ve öğrenciler için planlanan ve birçok hücresi olan medrese var.

Ana giriş kapısının tam karşısında Zengi Ata türbesi bulunuyor. Türbe, geleneksel mimariye uygun inşa edildi. Türbeye Taç Kapı'dan giriliyor. İlk girişteki mihraplı ve üzeri kubbeyle örtülü odanın duvarları ve mihrabı çinilerle süslenmiş olup kubbesindeki tezyinat, dikkati çekiyor. Bu odada yerinden sökülmüş bir alem, köşede duruyor. Bu odadan sanduka odasına açılan kapıdan geçince mermer bir lahit şeklindeki Zengi Ata'nın sandukası görülüyor.

Mescid ve türbenin açıldığı avlunun üç tarafı, medrese odalarıyla çevrili. Bu avluda binalardan bağımsız inşa edilen minare, Özbekistan'daki diğer minarelerden farklı biçimde şerefeli yapıldı. Külliyenin çevresinde oluşturulan bahçede büyükçe bir havuz yer alıyor.