Nöbetçi Eczaneler
HENRYK SZADZİEWSKİ (*)
Çinli yetkililer şu anda Uygur bölgesinde ‘Görev Tamamlandı’ anını yaşıyor. Bu mesajın en önemli çıkış noktalarından biri turizmdir. Turizm, mekanların ticarete açık olduğunun, her şeyin normal olduğunun sinyalini veriyor. 2023’te bölge başkentine rekor sayıda ziyaretçi gelmesinden Wang Wenbin’in “tüm ülkelerden daha fazla arkadaşın Doğu Türkistan’ı ziyaret etmesi” yönündeki tavsiyelerine kadar, Çin devlet medyası turizme doyamıyor.
Sorun Uygurlara ve diğer Türk halklarına yönelik insanlığa karşı işlenen suçların devam etmesidir. Diğer bir sorun ise, Avrupa’dan olanlar da dahil olmak üzere uluslararası seyahat şirketlerinin, birçok kurumun soykırım olarak nitelendirdiği vahşetin temizlenmesinde suç ortağı olmasıdır.
Çok basit, seyahat endüstrisinin uyanması ve soykırımcılarla iş birliğine son vermesi gerekiyor.
Ocak 2024 tarihli bir raporda, Fransa, Almanya, İtalya, İspanya, İsviçre ve Hollanda’dan şu anda Uygur bölgesine tur reklamı yapan 18 Avrupalı seyahat şirketinin altını çizmiştim. Bu çalışma, Avustralya, Kuzey Amerika ve Birleşik Krallık merkezli yedi seyahat şirketinin de gezileri teşvik ettiğini belgeleyen daha önceki araştırmalara dayanıyordu. Yedi şirketten ikisi daha sonra seyahat programlarından vazgeçti.
Metodolojim basitti: bir Google araması. Bu, tur bulmanın zor olmadığını ve oldukça kabul edilebilir olduğunu gösteriyor.
Ancak bu turlarla ilgili birçok endişe var. Seyahat programlarında yer alan Kaşgar, Turpan ve Ürümçi gibi destinasyonlar insanlığa karşı suçlarla ilişkilendiriliyor. Bunlar arasında dini inançların bastırılması, Uygurlara ve diğer Türk topluluklarına ait kültürel mirasın yok edilmesinin yanı sıra yaygın ırksal profilleme, gözetim, tutuklama, hapis, işkence, cinsel saldırı ve gözaltında ölümler yer alıyor.
Bazı turlar turistler için Uygur evlerini ziyaret etmek gibi müdahaleci ve sorunlu “deneyimler” sunar. Yaygın güvenlikleştirme atmosferinde ve hukuk dışı ceza sistemlerinin varlığında, hangi Uygur ailesi bu tür ziyaretleri düzenleyen yerel ortak seyahat şirketine “hayır” diyebilir?
Bu endişelerimi Avrupalı 18 seyahat şirketine ilettiğimde yazışmalarıma tek bir yanıt bile gelmedi.
Çin, Uygur bölgesindeki “yeniden eğitim” politikalarının “aşırılığı” dizginlemede ses getiren bir başarı olduğunu dünyaya anlatmak için ön saflarda yer alıyor. Turizmin yanı sıra, devlet medyasında reformdan geçen ve artık üretken olan Uygurların hikayeleri de bolca yer alıyor . Ancak, kendi ilan ettiği zafer, kendisinin ilan ettiği bir soruna yanıttır. George Washington Üniversitesi’nden Profesör Sean Roberts, Pekin’in aşırıcılığa yönelik baskılarını sorunlu olarak nitelendirdi çünkü Çin’e yönelik herhangi bir organize terör tehdidi olup olmadığı belirsiz.
‘Etkileyiciler’ ve koreografili turlar
Bununla birlikte Çin, özenle seçilmiş Uygur etki sahibi kişileri ve elçileri dünyaya gönderen ve gazetecileri, diplomatları ve akademisyenleri koreografisi yüksek turlara davet eden “içeriden dışarıya, dışarıdan içeriye” politikasını sürdürdü.
Temizlenmiş ve güvenli bir Uygur halkının ve bölgesinin anlatısı, bizi son yedi yıldır yaşanan acımasız baskıları unutmaya ve yeni normale inanmaya davet ediyor. Mutsuz Uygurların sıkıntısı olmadan işler her zamanki gibi yürüyor.
Çin’in 2023 yılında pandemik seyahat kısıtlamalarını kaldırmasından bu yana, internette Avrupalı seyahat şirketlerinin Uygur bölgesine yönelik reklamlarının yapıldığı geziler ortaya çıktı. İnsanlığa karşı işlenen suçlar hakkında düşünmeyi bırakıp sanki hiçbir şey değişmemiş gibi iş yapmaya davet çok cazip geldi.
Uygur bölgesine tur sorunu gündeme gelince seyahat şirketleri medyaya artık tur düzenlemediklerini veya birkaç yıldır tur düzenlemediklerini iddia etti. Ancak seyahat şirketleri, Kovid karantinaları nedeniyle 2019 ile 2023 yılları arasında Çin’i ziyaret edemedi ve web sitelerinde tur reklamlarının devam etmesi ticari itibarı zedeliyor. Neden onları indirmiyorsunuz? Seyahat şirketlerinin çevrimiçi tanıtım materyalleri Çin’in Uygurları folklorik ve modern öncesi olarak tasvir etmesini güçlendirdiği için bu konu önemlidir. Uygurlara yönelik uzun süredir devam eden baskı, kısmen kalkınmacı Çin devletinin Uygurları “reform” etme misyonuna dayanıyor.
Ama soykırımdan çıkar elde eden ve Uygur bölgesine turlar düzenleyen şirketler var. Hatta bazıları müşterileri cezbetmek için Çin’in Uygur kültürel miras alanlarını yok etmesini bile örtbas ediyor. Geniş çapta kınanan, yeniden inşa edilen Kaşgar Eski Şehri, yıkımları ve mülksüzleştirmeleriyle , Hollandalı Riksja Travel şirketinin “zevkli” olarak tanımladığı turistik bir cazibe merkezi haline geldi .
Uluslararası seyahat şirketlerinin suç ortaklığı sorununu çözmesinin yolu zor değil. Uygur bölgesine reklam vermeyi ve tur düzenlemeyi bırakın. Bu sadece bazı aktivistlerin mesajı değil. Sektörün kendisi standartları belirledi.
Avrupa Seyahat Acenteleri ve Tur Operatörleri Birliği, BM’nin iş dünyası ve insan haklarına ilişkin yol gösterici ilkelerine uygun olarak en iyi insan hakları uygulamalarını taahhüt etmiş ve insan haklarını Avrupalı seyahat şirketlerinin çalışmalarına yaygınlaştırmaya yönelik uygulama kılavuzları oluşturmuştur.
En önemlisi, seyahat şirketlerinin Uygur toplumunu öncelik listesinin en başına koyması gerekiyor. Sürgündeki birçok Uygur, birkaç yıldır sevdiklerinden haber alamadıkları halde turistlerin neden kendi ülkelerinin sokaklarında dolaşabildiklerini soruyor.
Bazı uluslararası seyahat şirketleri , insanlığa karşı suçlar devam ederken bile seyahatin “iyilik için bir güç” olduğunu açıklasa da, özellikle bu iddiaların ticari çıkarları olan kuruluşlar tarafından ileri sürüldüğü göz önüne alındığında, bu tür kapsamlı açıklamaların daha yakından incelenmesi gerekiyor. Koşu veya reklam turlarının hiçbir anlam ifade etmeyebileceği durumlar vardır ve bu da onlardan biri.
(*) Dr Henryk Szadziewski, Uygur İnsan Hakları Projesi’nin araştırma direktörüdür
Kaynak: Euobserver