“Dört gün boyunca aç kaldı”. Karakalpak aktivistin avukatı ve yakınları işkence iddiasında bulundu

Tazhimuratov’un davası, aktivistin gözaltına alınması, yargılanması ve hapsedilmesinin yasadışı olduğu sonucuna varan BM Çalışma Grubu tarafından incelendi. Tazhimuratov’un derhal serbest bırakılmasını ve haklarını ihlal edenlerden hesap sorulmasını talep ettiler. Ancak aktivistin yakınları, Taşkent’in ne uluslararası insan hakları kurumlarının taleplerine ne de yakınlarının ricalarına kulak verdiğini söylüyor.

“Cezaevi yönetimi tüm hükümlülere cezalarını hak ettikleri şekilde çektiklerine, bir daha suç işlemeyeceklerine, ailelerinden, koloniden, başkandan, mahalleden af dileyeceklerine dair yemin etmelerini emrediyor. Müvekkilim bu yemini etmedi. Kural ve yönetmeliklere göre, diğer hükümlüler gibi bunu yapmak zorunda değil,” dedi Özbek avukat Sergei Mayorov.

Mayorov, ülkesi Karakalpakistan’ın başkenti Nukus’ta 2022 yılında meydana gelen olaylar nedeniyle 16 yıl hapis cezasına çarptırılan avukat ve gazeteci 46 yaşındaki Dauletmurat Tazhimuratov’u temsil ediyor.

O dönemde binlerce Karakalpak, resmi Taşkent’in cumhuriyetin referandum yoluyla Özbekistan’dan ayrılmasına izin veren hükümleri Anayasa’dan çıkarma niyetine karşı çıkmak için şehrin ana meydanına yürüdü. Tazhimuratov, acımasızca bastırılan protestoların liderlerinden biriydi. Resmi rakamlara göre 21 kişi öldü ve 200’den fazla kişi yaralandı.

Tazhimuratov üç yıldır demir parmaklıklar ardında. Avukatına göre, mahkum edilen aktivistin cezaevinde belirlenmemiş kurallara uymayı reddetmesine verilen yanıt, başta fiziksel şiddet olmak üzere çeşitli suistimallerdir.

“Onu vücudunda hiçbir iz kalmayacak şekilde dövdüler. Ailesi ile telefon görüşmesi yapma hakkı var. Her şey öyle bir şekilde yapılıyor ki bu hakkını kullanamıyor. Bir başvuru yapıyor, uzun süre dikkate alınmıyor. Ve nihayet onay verdiklerinde, sözde “aktivistler” ya da “gardiyanlar” (cezaevi idaresinin emirlerini yerine getiren hükümlüler – Ed.) onu dövüyor. Ve bu durumda akrabalarıyla, annesiyle konuşma hakkını elde ediyor. Doğal olarak annesine “Az önce dayak yedim, o yüzden sesim böyle depresif çıkıyor” diyemiyor. Bunların hepsi onun ruhunu kırmaya yönelik girişimler,” diyor Mayorov.

Tazhimuratov’un avukatı, müvekkilinin tutulduğu koşullara kamuoyunun dikkatini çekmeye çalışan açıklamalarda bulundu.

Mayorov, diğer hususların yanı sıra, hükümlünün bu yıl Mart ayına denk gelen Müslümanların kutsal Ramazan ayı boyunca aç bırakıldığını söyledi.

“4 Mart’ta on gün boyunca bir ceza hücresine konuldu. 7 Mart’a kadar yiyecekten mahrum bırakıldı. Dört gün boyunca aç kaldı. Pek çok Müslüman gibi o da Ramazan ayında oruç tutuyor. Hücresine yiyecek getirildiğinde – kahvaltı, öğle yemeği, akşam yemeği – hepsi gündüz geliyor. Akşam saat 7’de de gardiyanlar yiyecekleri alıp götürüyor. Koloni personeli, yönetim çoğunlukla Müslüman ve [her şeyi] çok iyi biliyorlar. Sadece beşinci günden itibaren geceleri onun için yemek bırakmaya başladılar. Bu da bir tür işkencedir.” dedi avukat Mayorov Azattyk Asia’ya.

Uluslararası insan hakları aktivistleri avukatın açıklamalarına tepki gösterdi. İnsan Hakları İzleme Örgütü, Tazhimuratov’un başına gelenleri “uluslararası hukuk tarafından kesinlikle yasaklanan” “insanlık dışı muamele” olarak nitelendirdi.

İnsan Hakları İzleme Örgütü, “Özbekistan, işkence ve diğer insanlık dışı veya aşağılayıcı muamele veya cezaların yasaklanmasını da içeren çeşitli uluslararası insan hakları sözleşmelerine taraftır” dedi.

“Babam bir kahraman mı?”

“O hiçbir zaman kendini düşünmedi. O her zaman ailemizin belkemiğiydi. Bir keresinde 900’den fazla kişinin çıkarlarını savundu ve bir dava kazandı. Bütün bir mahallenin doğalgazı kesilmişti. Kendi cebinden tüm yoksul insanların devlet masraflarını ödedi ve ücretsiz avukatlık hizmeti sağladı. Bu tür davalarda sık sık tartışırdık. Dedim ki, “Buna neden ihtiyacın var? Hayatını yaşa.” O da şöyle cevap verdi: “Adaletsizliğe nasıl gözlerimi kapatabilirim?” – kardeşi Renat, Dauletmurat Tazhimuratov’u böyle anlatıyor.

Dauletmurat Tazhimuratov: Biyografik bilgiler
Dauletmurat Tazhimuratov, Karakalpakistan’ın Karauzyak bölgesinde sağlık çalışanı bir ailenin çocuğu olarak dünyaya geldi. Babası diş hekimi, annesi ise hemşire olarak çalışıyordu. Dauletmurat beş çocuktan ikincisidir. Evli ve iki çocuk babasıdır.

Karakalpak Devlet Üniversitesi Hukuk Fakültesi’nden mezun oldu. Uzun yıllar mahkemeler, Jokargy Kenes (Karakalpakistan Parlamentosu), devlet organları da dahil olmak üzere hukuk alanında çalıştı. 2018 yılında Karakalpak halkının sosyal sorunlarını ele alan “Yel kyzmetinde” (“Halkın hizmetinde”) gazetesini kurdu. Gazetede ayrıca Karakalpakistan’ın tarihi hakkında ayrı bir köşe de yayınladı. Aynı yıl avukatlık ruhsatı aldı ve çeşitli durumlarda yoksulların çıkarlarını karşılıksız olarak savunmaya başladı.

“En büyük acıyı 67 yaşındaki annemiz çekiyor. Dauletmurat’ı görmek için her seferinde 800 kilometre yol kat etmek zorunda kalıyor. Kızı da acı çekiyor. Dauletmurat tutuklandığında kızım sadece 6 yaşındaydı. Çocuğa babasının neden gittiğini açıklamak zordu, çünkü her zaman yanındaydı, hatta onu işe bile götürüyordu. Ama şimdi biliyor. Onu bütün randevulara da götürüyoruz. Bir keresinde bana sordu: “Babam bir kahraman mı? Komşular ve sınıf arkadaşları öyle diyor.” Trafik polisi tarafından durdurulduğumuzda başını camdan dışarı çıkarıyor ve gururla “Ben Dauletmurat Tazhimuratov’un kızıyım!” diyor. Renat Tazhimuratov ve eşi resmi nikahlı oldukları için onunla görüşmesine izin verilmiyor” diyor.

Kardeşine göre Dauletmurat daha önce de cezai kovuşturmaya uğramış.

“Çünkü her zaman yasalara uyulmasını talep etti ve açık sözlüydü. Hiçbir gerekçe gösterilmeden hapse atıldı. Maddeler ‘rüşvet almak’, ‘dolandırıcılık’ idi. Ama o çizgisini bozmamaya devam etti. 2016 yılında “rüşvet almak” ve “rüşvete teşebbüs” suçlarından tekrar hapse atıldı. Davada ne diktafondan alınan kayıtlar ne de aldığı ya da birine vermek istediği iddia edilen para vardı. Daha sonra, özel servislerin bu madde kapsamında bir davayla ilgilenmemesi gerektiği halde, Karakalpakistan’daki SNB’nin [Devlet Güvenlik Servisi olarak yeniden adlandırıldı – Ed.] bodrumuna konuldu. Başkan İslam] Kerimov öldüğünde ülkede bir çözülme oldu, siyasi mahkumlar serbest bırakılmaya başlandı ve o da suç unsuru bulunmadığı için mahkeme salonundan çıkarıldı” dedi.

“Derhal serbest bırakın ve tazminat ödeyin.”

Ama daha kötüsü de vardı. 2022 yazı ailenin hayatını “öncesi” ve “sonrası” olarak ikiye böldü.

“Cumartesi günüydü, ailemin evinde oturmuş öğle yemeği yiyorduk. Biri Dauletmurat’ı aradı. Kardeşinin yüzü değişti. Dedi ki: “Referandumla Özbekistan’dan ayrılma hakkından mahrum bırakılacağımız ortaya çıktı.” Buna inanamadım. 25 Haziran’da bilgi doğrulandı. Bundan sonra Dauletmurat video kliplerle açıkça konuşmaya başladı. 1 Temmuz’da Özbekistan’dan ayrılma konusunda barışçıl bir mitinge liderlik edeceğine dair açıklamasını gördüm. Şok olmuştum. Kendisini görmeye gittiğimde, zaten savunma avukatı olarak ona şunu sordum: “Neden böyle söyledin? Sen sadece Anayasa’da değişiklik yapılmasına karşıydın” diye sorduğumda kardeşim şöyle dedi: “Beş gündür videolar çekiyorum, yetkililer hiçbir şekilde tepki vermedi, bu yüzden videonun cumhurbaşkanına ulaşması ve tepki vermesi için bunu söylemem gerekiyordu”, diyor Renat Tazhimuratov.

Soruşturmaya göre Dauletmurat Tazhimuratov 1 Temmuz günü öğleden sonra Makan.uz telegram kanalı üzerinden bir video mesajı göndererek Özbek Anayasasını değiştirme girişimlerine karşı Jokargy Kenes binası önünde Karakalpakistan’ın özgürlüğü için bir miting çağrısında bulundu. Aynı gün Nukus IAB’ye götürüldü.

Tazhimuratov’un gözaltına alındığını öğrenen bir grup destekçisi, aktivistin serbest bırakılmasını talep etmek üzere İAB’ye yürüdü. İsyan patlak verdi. Tazhimuratov serbest bırakıldı, ancak bu halk gösterilerini durdurmadı. Kısa süre sonra aktivist tekrar gözaltına alındı. 8 Temmuz’da Özbekistan Genel Savcılığı aktivist hakkında ceza davası açtı.

Özbekistan Cumhurbaşkanı Şavkat Mirziyoyev’in Nukus’a gelmesi ve Karakalpakistan’ın statüsüne ilişkin çirkin değişikliklerin yapılmamasını savunmasının ardından protestolar durdu.

Sonuç olarak değişiklikler geri çekildi ve bölgede baskılar başladı. Yüzlerce aktivist tutuklandı. Birçoğu mahkum edildi. En uzun cezalardan biri Tazhimuratov’a verildi. Ocak 2023’te, kategorik olarak reddettiği “anayasal düzeni yıkmaya teşebbüs”, “kitlesel kargaşa organize etmek” ve “iktidarı ele geçirmek için komplo kurmak” suçlarından mahkum edildi. Yargılama sürecinde bile, tutuklanan Karakalpakların parmaklıklar ardında kötü muameleye maruz kaldıkları bildirildi. Aralık 2022’de Buhara’daki bir mahkeme duruşmasında Tazhimuratov da kötü muamele gördüğünü bildirdi. Yaz aylarında Nukus’ta gözaltına alındıktan hemen sonra insanlara işkence yapılmaya ve dövülmeye başlandığını söyledi.

“Başıma bir çuval geçirdiler ve beni bir arabaya bindirdiler. Araba bir yere gitti, rotayı bulmaya çalışıyordum ama yolumu kaybettim. Beni bir yere götürdüler ve dövmeye başladılar. Diğer şeylerin yanı sıra bir de şok tabancası kullandılar” dedi.

Tüm bu açıklamalar ve uluslararası insan hakları örgütlerinin aktivistlerin serbest bırakılması yönündeki çağrıları dikkate alınmadı.

Tazhimuratov’un durumu BM Çalışma Grubu tarafından incelenmiş ve tutukluluğunun İnsan Hakları Evrensel Beyannamesi ve Uluslararası Medeni ve Siyasi Haklar Sözleşmesi’nin birçok maddesini ihlal ettiği tespit edilmiştir. BM, Özbek yetkilileri Tazhimuratov’u derhal serbest bırakmaya ve haklarını ihlal edenleri cezalandırmaya çağırdı.

“Bu sonuca varılmasının gerekçeleri, tutuklamanın yasal dayanağının olmaması, adil yargılama ilkelerinin ihlali, siyasi görüşlerini ifade ettiği için suçlanması ve ulusal ve siyasi gerekçelerle ayrımcılık yapılmasıdır. Grup, Özbekistan’ın Tazhimuratov’u derhal serbest bırakmasını ve kendisine tazminat ödemesini, ayrıca yaşananlarla ilgili bir soruşturma yürütmesini tavsiye etti.” Tazhimuratov’un avukatı Sergey Mayorov raporla ilgili yorumda bulundu.

BM Çalışma Grubu’nun davaya ilişkin görüşü Kasım 2024’te hazırlandı, kamuoyu bunu birkaç ay sonra, Mart ayında öğrendi.

“Çalışma Grubu bir görüş yayınladı ve ardından devletin tepki vermesi için süre verildi. Tepki vermediği için de kamuoyunun bilgisi haline geliyor,” diye açıkladı Mayorov.

Tazhimuratov birkaç yıllık cezasının sadece küçük bir kısmını çekmiş durumda. Mayorov’a göre, hükümlü aktivist gözaltındayken bir kireç fabrikasında çalışıyor ve burada da sert ve tehlikeli koşullara maruz kalıyor.

“Atölyede tulum giymeden çalışıyor. Kendisine solunum cihazı ya da özel ayakkabı verilmiyor. Havada toz var ve bu da ciğerlerini aşındırıyor. Bacaklarında ülserler var çünkü kireç tozu içeri giriyor ve cildini kemiriyor” dedi.

Tazhimuratov’un yakınları serbest bırakılması için mücadele etmeye devam ediyor, ancak umutlarını sürdürmekte giderek zorlanıyorlar.

“Özbek yetkililere talep ve mektup göndermeyi uzun zaman önce bıraktım. Çünkü onlar için kağıt bile acınacak halde. Cevap vermiyorlar, görmezden geliyorlar. Uluslararası insan hakları aktivistlerine başvuruyorum. Ama nafile,” diyor Renat Tazhimuratov.