0

BEĞENDİM

ABONE OL

News

0

Dünya Uygur Kongresi başkanı Dolkun İsa’nın röportajını Çin işgali altındaki Doğu Türkistan’da yaşananları anlamak adına ilginize sunuyoruz.

İşte o röportaj:

Dolkun İsa, sürgündeki Uygurları temsil eden Dünya Uygur Kongresi’nin başkanıdır. Uygurlar, dünya çapında birçok parlamento tarafından zaten soykırım olarak tanımlanan Çin hükümetinin saldırısından muzdarip. Yıllardır uyguladıkları asimilasyon ve baskı politikası, Şi Cinping’in iktidara gelmesi ve milyonlarca insanı “yeniden eğitmek” için toplama kamplarının, aynı zamanda zorunlu çalışma kampları olan tesislerin oluşturulmasıyla daha da kötüleşti. Uygurlar, şu anda Çin’in Sincan eyaleti olan yerde yaşayan bir Türk halkıdır.

— Sincan’daki baskıyı soykırım olarak tanımlayan dünyada halihazırda on parlamento var. Bu durumu yurt dışından nasıl yaşıyorsunuz?
-İnsan Hakları İzleme Örgütü’nün dediği gibi bugün Doğu Türkistan bir açık hava hapishanesi ve hepimiz rehineyiz. Orada yaşarken de, sürgünde yaşarken de kendini özgür hissetmiyor insan. 1994’ten beri sürgündeyim. Doğu Türkistan’a bir daha dönmedim, ailemi de görmedim. Ailemi, kardeşlerimi, her şeyi geride bıraktım. Onlarla hala telefonda konuşabildiğim birkaç yıl vardı. Arkadaşlarımı aramaya çalışmadım çünkü iletişimleri dinleniyor ve herhangi biriyle konuşursam sabah polis onu almaya gelirdi. Ve ailemle sadece çok temel ve masum konuşmalar yaptım. Onlar da bizi dinlediler ama konuşabildik. 2017’de bitti. İletişimimiz kesildi.

— Ailenle bile telefonda konuşamıyor musun?
—Ailemle altı yıldır hiç görüşmedim. Sürgünde yaşayan biz Uygurların büyük çoğunluğunun başına gelen de bu.

— Peki onlardan haber alamıyor musunuz?
—Kötü haber bizi bulur. Örneğin 2018’de iletişimin kesilmesinden bir yıl sonra biri bana annemin öldüğünü söyledi. Akrabalarımla konuşmaya çalıştım ama imkansızdı, telefon çalışmıyordu. Sonunda Radio Free Asia, annemin bir toplama kampında öldüğünü doğrulayabildi. 78 yaşındaydı. Politik bir kadın değildi, hiçbir şeye bulaşmamıştı. Suçu annem olmak ve Uygur olmaktı. Bu kadar basitti.

— Ne olduğunu öğrenmek için akrabalarınızla hiç iletişim kuramadınız mı?

-Hayır. Ve 2020’de, iki yıl sonra, bu kez bir Çin gazetesi olan Global Times’tan babamın öldüğünü açıklayan bir kötü haber daha aldım. Nereye gömüldü? Bilmiyorum. O nasıl öldü? Bilmiyorum. Hastanede mi öldü? Evde? Bilmiyorum. Neyden öldü? Bilmiyorum. Ve 2021’de yine bir kötü haber daha aldım, bir kardeşim ömür boyu hapis cezasına çarptırıldı. Diğer ülkelerden çok ağır adaletsizlik durumlarına maruz kalan birçok sürgün tanıyorum ama en azından kendi insanlarıyla konuşabiliyorlar. Bu bizim durumumuz değil. Onu bile yapamıyoruz.

— Yurt dışında böyle yaşıyorsanız, Doğu Türkistan’da hayat nasıl?
—Hayat yok. Biz Uygurlar bir gece rahat uyuyamayız çünkü bundan sonra ne olacağını asla bilemezsiniz.

— Toplama kampları kalıcı bir tehdittir…
—Evet, herhangi bir gün bir toplama kampına düşmeniz için binlerce neden var. Biz Uygurların çoğu Müslümanız. Ama oruç tutmak haramdır. Ya da Çinlilerin içki içtikleri veya domuz eti yedikleri bir lokantada olduğunuzu hayal edin. Bunu yapmazsan, şüpheli olursun. Sizi bir radikal, bir aşırılık yanlısı, bir terörist, bir suçlu olarak suçluyorlar. Ve birkaç saat içinde bir kampa girebilirsiniz. Örneğin bir dükkânın helal ürün sattığını bildiren tabelaları yasakladılar. Bu, ne yemek istediğimizi seçmemizi bile yasakladıkları anlamına gelir.

— Toplama kamplarında kaç kişi gözaltında tutuluyor?
—Üç milyon insan.

— Ve kaç tane Uygur var?
Çinli yetkililere göre 12.5 milyon, Uygur alimlerine ve STK’lara göre yirmi beş milyon.

—Doğu Türkistan’ın Çin Halk Cumhuriyeti’ne katılmasından bu yana baskılar ve sorunlar devam ediyor, ancak Şi Cinping’in iktidara gelmesiyle durumun keskin bir şekilde kötüye gittiğini söylüyorsunuz.
—Öyle oldu. Hep kötü görüldük, çünkü Çinli olmadığımız çok açık. Çinliler gibi konuşmuyoruz. Çinlilere benzemiyoruz bile.

— Orada yaşarken böyle bir ayrımcılığa maruz kaldınız mı?
-Evet elbette. 1990 ve 1994 yılları arasında okumak için Pekin’e gittim ve sürekli sorunlar vardı.

— Örneğin?

— Sık sık başıma gelen bir şey vardı, bir yere, mesela bir otele gidiyordum ve geldiğimi gördükleri anda Çinlilere benzemediğim için hepsi beni yabancı sanıyorlardı. Ama belgelerimi gösterince her şey değişti. Hatta bir keresinde yabancı olduğumu düşünerek bana bir oda verdiler ve belgeleri görünce geri döndüler ve dolu olduğunu söylediler. Han halkı, Çinliler bizi her zaman tehlikeli insanlar olarak görmüşlerdir. Sadece yetkililer değil, Çin halkı çok milliyetçi.

— 1989’da Pekin’de Tiananmen öğrenci ayaklanması sırasında çalıştım ve liderlerinden biri olan Uygur Wu’erkaixi ile tanıştım. Ve herkes ona sevgiyle “Türk” dedi.
—Evet, ama onun Uygurca adını bilmiyor musunuz?

— Hayır
. —Adı Örkesh Dölet. Wu’erkaixi, Çinlilerin ona verdiği isimdi. Kendi adını da kullanamadı.

— Şi Cinping’in iktidara gelmesinin Doğu Türkistan’da hayatı çok daha zorlaştırdığını daha önce söylemiştik.
—Evet, Doğu Türkistan kendini Uygur olarak tanıyan özerk bir bölgeydi. Aslında resmi adı hala Sincan Uygur Özerk Bölgesi’dir. Ancak Şi Cinping iktidara geldiğinden beri asimilasyon politikası acımasız bir şekilde hızlandı.

—Hem toplama kamplarında hem de demografik değişim yoluyla.

—Her şeyden önce demografik yer değiştirme yoluyla. 1949’dan önce Doğu Türkistan’da sadece üç yüz bin Çinli yaşıyordu. Resmi istatistiklere göre şu anda ülkemizde yedi milyon Çinli var. Bunların çoğu asker veya memurdur. Ve rakam her zaman büyüyor. Nüfus sayımına göre şu anda ülkemde 35 milyon civarında insan yaşıyor. Yirmi beş milyon Uygur ve yedi milyon Çinli var. Kardeşlerimiz olan bir buçuk milyon Kazak var ama demografik ikame açıkça yapılıyor.

— Doğu Türkistan’da yaşananların soykırım olduğunu kabul eden on Batılı parlamentonun tutumuna ne değer veriyorsunuz?

—Bizim için son derece önemlidir. Dünyada birçok adaletsizlik var ve hepsiyle dayanışma içindeyiz ama soykırım farklı bir seviyede. Bu bir insanlık suçudur ve bu nedenle bu pozisyonlar bizim için büyük önem taşımaktadır. Avrupa Parlamentosu bunun insanlığa karşı bir suç olduğu konusunda uyardı. Fransız Parlamentosu başımıza gelenleri soykırım olarak kınadı. İngiliz Parlamentosu da bunu kınadı. Ve diğerlerinin yanı sıra Danimarka, Belçika ve Türkiye’dekiler. ABD Kongresi, şirketleri Doğu Türkistan’dan satın aldıkları herhangi bir ürünün toplama kamplarında zorunlu çalıştırma ile yapılmadığını kanıtlamaya zorunlu kılan Uygur Zorunlu Çalıştırmayı Önleme Yasası adlı bir yasa bile çıkardı.

— Bu özellikle önemli bir konu. Çünkü Batı parlamentoları soykırımı kınarken, Batılı şirketler bundan faydalanıyor.
—Evet, böyle. Bu nedenle, hükümetlerin ve tüketicilerin bu sömürüye sınırlar koyması ve bunu kınaması çok önemlidir. Herkesin hangi şirketlerin kendi işleri için toplama kamplarından zorla çalıştırma kullandığını kontrol edebileceği bir web sitesi [ Uygur Çin Zorunlu Çalıştırma Veritabanı ] var. Zara, Adidas, Coca-Cola, Apple, Tesla, Volkswagen, Google… Düşünün mesela dünya pamuğunun yüzde yirmisi Doğu Türkistan’da üretiliyor ve bunun moda sektörü için önemi.

— Çin’in gücü ekonomik ağırlığıdır.

-Bu doğru. Ve bugün Çin bunu biliyor ve avantajına kullanıyor. Son zamanlarda Çin’in uluslararası yükümlülüklerini nasıl baltaladığını gördük. Açıkça yeni bir uluslararası ekonomik düzen yaratmaktan bahsediyor. Dünyanın dört bir yanındaki bölgeleri ele geçirmek için Yeni İpek Yolu Girişimi’ni kullanıyor. Şimdi Çin herkese para bırakıyor ama bir ülke parayı geri alamayınca ne iddia ediyorlar? Kara! Bölgeyi koruyorlar. Bu zaten oluyor. Otoriterlik ve ekonomik gücün bileşimi olan bu Çin planı, yalnızca Uygurlar, Tibetliler, Hong Kong veya Tayvan halkı için değil, dünyanın geri kalanı için bir tehdittir.

Kaynak: vilaweb.cat