Nöbetçi Eczaneler
Aziz İsa Elkun(*)
Bugün, 21 Mart Dünya Şiir Günü’nü kutlarken, lütfen Çin hapishanelerinde yatan yüzlerce masum tutuklu Uygur şairini unutmayın. Tek suçları Allah’ın bahşettiği ana dilleri olan Uygurca şiir yazmaktı.
21 Mart Dünya Şiir Günü, UNESCO tarafından 1999 yılında “şiirsel ifade yoluyla dil çeşitliliğini desteklemek ve nesli tükenmekte olan dillerin duyulma fırsatını artırmak amacıyla” ilan edilmiş bir gündür.
Çin, 2017’den bu yana 500’den fazla Uygur şairini tutukladı ve zulmetti; şiir yazma “suçundan” dolayı onlara uzun hapis cezaları verdi. Aralarında Abduqadir Celalidin, Perhat Tursun, Ablet Abdureshid Berqi, Rahim Yasin Qaynami, Adil Tunyaz ve Gülnisa Imin Gulkhan gibi önemli isimlerin de bulunduğu bu şairler, artık kendilerini parmaklıklar ardında buluyor, tek suçları cesurca şiir yoluyla seslerini paylaşma eylemi oluyor.
Sonraki örnekler, Uygur şairlerinin Çin hükümetinin elinde maruz kaldığı şiddetli yargısız zulmü aydınlatmaya hizmet ediyor. Aşağıda onların dokunaklı çalışmalarından alıntılar bulacaksınız:
Abduqadir Celalidin, ünlü bir Uygur şairi, akademisyen ve Sincan “Normal” Üniversitesi’nde edebiyat profesörüdür. 2018 yılında sebepsiz yere gözaltına alındı ve o tarihten bu yana nerede olduğu bilinmiyor. Elkun, 13 yıl hapis cezasına çarptırıldığı haberinin Uygur dünyasını rahatsız ettiğini söylüyor.
Hücresinden yazdığı Eve Dönüş Yok adlı şiiri hücre arkadaşları tarafından ezberlendi ve serbest bırakıldıktan sonra ailesine onun hala hayatta olduğunu kanıtlamak için okudular. Munawwar Abdulla tarafından tercüme edilen bir alıntı, Çin’deki parmaklıklar ardındaki hayata nadir bir bakıştı; “kırık bir kalpten, acı çeken ve aşkıyla birlikte olmayı arzulayan”, “hareket edecek gücü olmayan bir eziyet çeken”, “mevsimlerin değişimini izleyen” birinden söz ediyordu. çatlaklar ve yarıklar aracılığıyla.
“Bu ıssız köşede bir sevgili dokunuşu yok, her gece bana dehşet veren bir muskam yok, hayattan başka hiçbir şeye susuzluğum yok, ezici bir sessizlik içinde ıstıraplı düşüncelerle umudum kalmadı” diye yazdı.
Çağdaş Uygur şair ve yazarlarının en ünlülerinden biri olan Perhat Tursun, Ocak 2018 civarında gözaltına alındı. Şubat 2020’de Çinli yetkililerin onu on altı yıl hapis cezasına çarptırdığına dair raporlar ortaya çıktı. Şu anki durumu bilinmiyor.
Aziz İsa Elkun’un tercüme ettiği “Yürek”ten bu alıntıda “Hayatı anlamsız diye suçlamayalım” diye yazıyor. “Bir gün yalnızlık doruğa ulaşacak, Arzumuza nasıl ulaşacağımızı göremesek bile, Yine de sessiz gözyaşı dökebiliriz.”
Yenilenen kadın şair Gülnisa İmin Gülhan, Chira Lisesi’nde Uygur Edebiyatı öğretmeni olarak çalıştı, şiirlerinden dolayı 17 yıl hapis cezasına çarptırıldı; Aziz İsa Elkun’un çevirdiği “Onuncu Gece: Güneşsiz Gökyüzü” kitabından bir alıntı.
“Gözyaşlarını dökmek istemiyorlar
Sadece başlarını kaldırmak istiyorlar
Sadece güneşsiz gökyüzüne bakmak istiyorlar.
Dertleri, özlemleri
Onların kabusları ve uykusuz geceleri
Bu konuyu dışarıdan birisiyle konuşmak istiyorlar.”
Ablet Abdurishit Berqi tanınmış bir şair ve akademisyendir. Doçent olarak görev yaptı ve daha sonra Hayfa Üniversitesi’nde doktora sonrası araştırma yaptı (2014–16). Eve döndükten sonra tutuklandı ve on üç yıl hapis cezasına çarptırıldı. “Bir Şiirin İtirafı”ndan alınan bu alıntı da Elkun’dan tercüme edilmiştir.
“Gözaltına alınsaydı şiir olmazdı”
Öldürülseydi şiir olmazdı
Kör insanlar için bir şiir değil bu
Sadece gözleri hızlı olanlar içindir.”
Küresel toplum, Uygur nüfusunu korumak ve Çin tarafından gerçekleştirilen soykırıma eşdeğer zulmü durdurmak konusunda kritik bir sorumluluk taşıyor. Çin’in, ağır insan hakları ihlalleri nedeniyle uzun süreli cezasız kalması, küresel istikrara yönelik endişe verici bir tehdit oluşturuyor.
İfade özgürlüğünün temel ilkesini savunmak için bir araya gelmemiz zorunludur; çünkü hiç kimse sırf şiirle ya da herhangi bir yaratıcı ifade biçimiyle kendini ifade ettiği için zulme maruz kalmamalıdır. Barış ve evrensel mutlulukla karakterize edilen bir dünyaya yönelik kolektif arzumuz, ırk, inanç, renk ve kültür sınırlarını aşmaktadır. Sonuç olarak, uluslararası toplum Çin’i Uygur halkına karşı yürüttüğü soykırım kampanyasından açıkça sorumlu tutmalıdır.
(*) Uygur Şairi ve Uygur PEN Merkezi Çevrimiçi Yeniden Canlandırma Projesi Akademik Direktörü