Nöbetçi Eczaneler
Uygur araştırmacılar tarafından oluşturulan Uygur Hakları Monitörü (URM) son raporunda, işgal altındaki Doğu Türkistan’da bir soykırım aracı olarak kullanılan uzun hapis cezalarını araştırdı.
Raporun yönetici özetinde raporla ilgili olarak şunlar kaydedildi:
Uygur bölgesindeki haksız ve uzun hapis cezaları, Uygurlara ve bölgedeki diğer Türk halklarına karşı devam eden soykırımın en kritik boyutlarından birini oluşturuyor. Trend 2016 yılında başladı ve benzeri görülmemiş bir hızla devam ediyor. Uygur bölgesindeki adalet sisteminde şeffaflığın olmayışı ve küçük veya muğlak suçlamaların bir kontrol aracı olarak suç sayılması , uluslararası düzeyde ciddi endişelere yol açmaktadır. Çoğu mahkûmiyet kararının bilinen bir yargılama olmaksızın verildiği durumlarda, yasal süreç bireylerin masumiyetini varsaymamaktadır. Dünyadaki en yüksek hapis oranlarından biri , yaklaşık 25 kişiden birinin “terörizm” suçlamasıyla hapsedildiği Konasheher İlçesinde kaydedildi. Mağdurların mahkûmiyet kararına itiraz etme hakları yoktur ve çoğu zaman aile bireyleri de dahil olmak üzere dış dünyayla hiçbir iletişimleri yoktur. Araştırmalara göre Uygur siyasi mahkumlarının serbest bırakılma ihtimali Han mahkumlara göre %93 daha az. Diğer etnik azınlıklarla karşılaştırıldığında hapishanede ölme olasılıkları dokuz kat daha fazla.
Raporun İngilizce orijinal şeklini buradan okuyabilirsiniz.
Raporun Türkçesi ise şöyle (Çeviri: Haber Nida):
Uygur Bölgesinde Cezalar Artıyor
Uygur bölgesinde devam eden soykırımın son derece endişe verici bir unsuru da, Uygurların ve bölgedeki diğer insanların maruz kaldığı yaygın zulmü çarpıcı bir şekilde gösteren uzun hapis cezalarının uygulanmasıdır.
Bu eğilim 2016’da başladı, 2017’de zirveye ulaştı ve azaldı, ancak 2018 ve 2019’da öncekinden önemli ölçüde yüksek kaldı.
Suçlamalar ve hukuki süreçlerle ilgili şeffaflığın olmayışı, bu hapis cezalarına ilişkin ciddi endişelere yol açtı. Uygurlar ve Kazaklar da dahil olmak üzere bölgenin azınlıkta kalan halkları bu adaletsizliğin yükünü çekiyor gibi görünüyor ve sıklıkla terörizm ve aşırıcılıkla ilgili suçlamalarla karşı karşıya kalıyor. Bu muğlak suçlamalar, yasal sürecin yokluğuyla birleştiğinde, bu uzun hapis cezalarının etnik-dinsel kimlikleri bastırmak ve etkilenen nüfus üzerinde kontrol sağlamak için bir araç olarak kullanıldığı yönündeki endişeleri yoğunlaştırıyor.
Bu hapis cezalarının keyfi niteliği, bireylerin belirsiz suçlamalar nedeniyle uzun hapis cezalarına çarptırıldığı çok sayıda davada açıkça görülüyor ve bu durum, yasal süreç ve adaletin tamamen göz ardı edildiğinin altını çiziyor. “Etnik nefreti kışkırtmak”, “aşırılıkçılarla ilişki kurmak” veya “devlet güvenliğini tehlikeye atacak” içerikler gibi küçük veya muğlak suçlar, uzun süreli hapis cezasının bahanesi haline geldi. Muğlak suçlamalar, tutukluların çoğu zaman uygun yasal temsilden yoksun olması ve uluslararası adalet standartlarına uymayan yargılamalarla karşı karşıya kalması nedeniyle, yasal süreç güvencelerini baltalıyor.
Uzun ve adaletsiz tutuklamalara yönelik bu sistematik uygulama, Uygur nüfusunun acılarının devam etmesine hizmet ediyor ve Çin hükümetinin onların kültürünü, dinini ve kimliğini silmeye yönelik amansız çabalarının altını çiziyor. Bu, Uygur bölgesinde meydana gelen daha geniş soykırım kampanyasının ayrılmaz bir parçasıdır; çünkü bu sert cezalar, Uygurların sesini ve varlığını toplumdan etkili bir şekilde susturuyor ve yok ediyor.
Uygur bölgesindeki, örneğin yaklaşık 25 kişiden birinin terörle bağlantılı suçlamalar nedeniyle hapis cezasına çarptırıldığı Konasheher İlçesindeki bu uzun hapis cezalarının büyüklüğü son derece endişe verici. Dünyada bilinen en yüksek hapis cezası oranı, Çin hükümetinin Uygurlara yönelik agresif baskısının simgesidir ve önleyici güvenlikleştirme örneği olarak gösterilmektedir. Bu aşırı cezalar, Uygur bölgesinde devam eden soykırımı ele almak ve bölgedeki soykırım politikası mimarisinin daha geniş bağlamı içinde kurbanları için adaleti güvence altına almak için acil eyleme geçme ihtiyacının dokunaklı bir hatırlatıcısıdır.
Gözaltı İstatistiklerinin Acı Gerçeği
Mevcut veriler, Uygur bölgesinde gözaltının bir kontrol mekanizması olarak yaygın ve sistematik bir şekilde kullanıldığına dair üzücü bir tablo çiziyor. Bu durumun en endişe verici yönlerinden biri, tutuklamalardaki ciddi artış; istatistikler, özellikle 2017’den bu yana bölgede gözaltına alınan kişi sayısında önemli bir artış olduğunu ortaya koyuyor. Bu artış, önemli sayıda kişiyi tutuklamaya yönelik kasıtlı bir stratejiyi akla getiriyor.
Ayrıca veriler, başta Uygurlar ve Kazaklar olmak üzere azınlık grupların üyelerinin gözaltına alınmasına yönelik endişe verici bir odaklanmaya işaret ediyor. Bu seçici vurgu, etnik önyargı ve adaletsiz profil oluşturma konusundaki endişeleri artırıyor. Bu hedefleme cinsiyete de uzanıyor; tutuklular arasında cinsiyet dağılımında dengesizlik var; gözaltına alınan erkek oranının daha yüksek olması, potansiyel olarak halk içindeki farklı demografik grupların dışlandığı anlamına geliyor.
Bu yüksek gözaltı sayılarının etkisi, özellikle geride bırakılan aileler üzerinde çok derin. Uygur bölgesinde duygusal çalkantılara, mali sıkıntılara ve toplumsal çalkantılara yol açtı. Üstelik bu eğilim gençlerden yaşlılara kadar farklı yaş gruplarını da kapsamakta ve gözaltı politikalarının yalnızca belirli yaş gruplarına yönelik olduğu fikrini ortadan kaldırmaktadır.
Endişe verici bir diğer husus da, suçlamalar ve gözaltıların yasal gerekçeleri konusunda daha fazla netliğe ihtiyaç duyulmasıdır. Gözaltına alınanların çoğu şeffaf yasal süreçler olmaksızın tutuluyor ve bu da tutukluluk hallerinin temeli hakkında endişeleri artırıyor. İddiaya göre bazı kişiler, akıbetleri veya devam eden esaretlerinin nedenleri hakkında şeffaf bir bilgi verilmeden, yasal süreç ve masumiyet karinesi ilkelerine aykırı olarak uzun süreler boyunca alıkonuldu.
Almanya’nın Mannheim Üniversitesi’nden Christoph Valentin Steinert tarafından yapılan bir çalışmada, ABD Kongre-Yürütme Komisyonu’nun Çin’deki Siyasi Mahkum Veri Tabanından (PPD) elde edilen veriler, Uygur siyasi mahkumlara karşı endişe verici bir ayrımcılık modelini ortaya çıkardı. 1981’de kurulan ve sürekli olarak güncellenen PPD, 23 Temmuz 2020 itibarıyla 10.271 siyasi tutukluyu kaydetmişti. Bu araştırma, Çin’in ceza adaleti sisteminde, özellikle siyasi tutukluluk süreleriyle ilgili olarak Uygurlara karşı derin bir etnik önyargı olduğunu ortaya çıkardı.
Verilere göre Uygurların serbest bırakılmama ihtimali çok yüksekti. Etnik Han Çinlilerine kıyasla yüzde 93 daha düşüktü. Araştırmanın bulguları ayrıca Uygurların hapishanede ölme ihtimalinin diğer etnik azınlıklara göre dokuz kat daha fazla olduğunu ortaya koyuyor.
Uygurlara yönelik bu ayrımcılık resmi yasal kanalların çok ötesine uzanıyor. Standart yasal prosedürlerin dışında kalan yargısız gözaltılar, Uygurlara karşı belirgin bir önyargıyı daha da ortaya çıkardı. Bu tür ayrımcılık, ÇKP’nin Uygurları doğuştan tehdit olarak algılamasında derin köklere sahiptir. Bu öncelikle onların benzersiz kültürel ve dilsel kimliklerine ve Çin egemenliğine karşı tarihsel direnişlerine bağlanıyor. Dahası, dini ayrımcılık Uygurların yaşadığı zorlukları daha da artırıyor ve bu da hapis cezalarının uzatılmasına neden oluyor.
Seçilmiş Vakalar
Rahile Davut
Çin Komünist Partisinin bir üyesi olan ve Çin Kültür Bakanlığı’ndan övgüler alan Rahile Dawut, Uygur etnografyası, gelenekleri ve folkloru alanındaki öncü çalışmalarıyla dünya çapında tanınmaktadır. Sincan Üniversitesi Azınlıklar Folklor Araştırma Merkezi ile bağlantılı olarak, Uygur topluluğunun, özellikle de “Mazarlar” olarak bilinen Uygur türbelerinin manevi ve kültürel mirasını belgelemede ön sıralarda yer aldı. 2017’de ortadan kayboldu; daha sonra Çinli yetkililerin kendisini “siyasi ayrılıkçılık” ve “devlet güvenliğini tehlikeye atma” suçlamasıyla tutuklayıp ömür boyu hapis cezasına çarptırdığı doğrulandı; bu suçlamalar muğlak ve belirsizdir. Uygur kültürüne yaptığı önemli katkılara ve Çin hükümetiyle yaptığı işbirliğine rağmen ömür boyu hapis cezasına çarptırıldı. Bu ömür boyu hapis cezası, gizli yargılamaların ardından verildi ve bu suçlamaların ayrıntıları karanlıkta kaldı.
İlham Tohti
İlham Tohti, Çin’deki Uygurlar için diyaloğu teşvik etme ve eşit hakları teşvik etme çabalarından dolayı uluslararası sahnede geniş çapta tanınmaktadır. Onun savunuculuğu öncelikle Uygurlar için eşit hakların ve gerçek özerkliğin barışçıl bir şekilde desteklenmesine odaklandı. Martin Ennals Ödülü, Sakharov Ödülü ve Vaclav Havel İnsan Hakları Ödülü de dahil olmak üzere çok sayıda prestijli uluslararası ödül ve adaylık, Tohti’nin insan haklarına olan bağlılığını ve etnik gruplar arası anlayışa katkılarını takdir etti. Ancak barışçıl diyaloğa olan bağlılığına rağmen “bölücülük” suçlamasıyla tutuklandı ve ömür boyu hapis cezasına çarptırıldı. Ailesi, kendisini hapishanede ziyaret etmelerine izin verilmediğini öne süren raporlarla kısıtlamalarla karşı karşıya kaldı.
Gülşen Abbas
Gulshan Abbas, Eylül 2018’de evinden kaybolan emekli bir doktor ve etnik Uygur’dur. Aralık 2020’de ailesi, yetkililerin Dr. Abbas’ı hapsettiği ve Mart 2019’da gizli bir duruşma düzenlediği ve burada 20 yıl hapis cezasına çarptırıldığı bilgisini aldı. “Organize terör örgütüne katılmak, terör faaliyetlerine yardım etmek ve toplumsal düzeni ciddi şekilde bozmak” suçlamasıyla cezaevine gönderildi. Yüksek tansiyondan ve sıklıkla hareketsizliğe, osteoporoza ve tekrarlayan migrenlere yol açan şiddetli sırt ağrısından muzdarip olduğu bildiriliyor. Gülşen’in aile üyelerine erişimi yok, bu da onun sağlığı ve refahı konusunda ciddi endişelere yol açıyor.
Yalkun Rozi
Yalqun Rozi seçkin bir Uygur edebiyat eleştirmeni, yazarı, konuşmacısı ve yayıncısıdır. Uygur kültürünün ve okuma-yazma geleneğinin korunmasında ve yaygınlaştırılmasında önemli bir isim olmuştur. Kariyeri boyunca Uygur okulları için 12’den fazla ders kitabı derledi ve din, kültür ve siyaset konularını kapsayan 20’ye yakın kitap yayınladı. Rozi, 2016 yılında “ideolojik sorunlar” nedeniyle muğlak gerekçelerle gözaltına alındı. Açıklanmayan bir yerde bir yıl kaldıktan sonra Ocak 2018’de mahkûmiyet cezasına çarptırıldı. Uygurca ders kitapları nedeniyle bölücülüğü teşvik etmek, Pan-Türkizmi, şiddeti, terörizmi ve bölücülüğü teşvik etmek suçlamasıyla 15 yıl hapis cezasına çarptırıldı. Çin hükümetinin direktifi ve onayı altında derledi.
Ablajan Awut Ayup
Ablajan Awut Ayup, ünlü bir Uygur pop şarkıcısı, söz yazarı ve dansçısıdır. Uygur kültürünü ve kimliğini tanıtmasının yanı sıra iki dilli şarkılarıyla Çinlilerle kültürel bir köprü kurmasıyla da tanınıyor. Şarkıları, Uygur folkloru ve kültüründen çok sayıda iz içeren, geleneksel unsurların ve çağdaş tarzların bir birleşimidir. Şubat 2018’de Çinli yetkililer tarafından gözaltına alındı; Gözaltına alınmasının kesin nedeni resmi olarak açıklanmadı. İddiaya göre tutuklanması, Uygur kültürünü tanıtmayı da içeren müziğinin temalarıyla ilgili olabilir. Bu aynı zamanda Uygur toplumu içindeki hayırseverlik faaliyetleri ve Malezya’ya yaptığı seyahat nedeniyle de olabilir. Şu anda nerede olduğu açıklanmadı; arkadaşı on yıldan fazla hapis cezasına çarptırıldığını ancak bunun doğrulanamayacağını söylüyor.
Ekpar Asat
Ekpar Asat, teknoloji girişimcisi ve Uygurca dilindeki Baghdax web sitesinin kurucusudur. Ekpar, fikir alışverişi ve tartışma ortamı yaratmak amacıyla medya platformlarında yer alması nedeniyle kültürler arasında bir “köprü kurucu” olarak nitelendirildi. Ekpar Asat, ABD Dışişleri Bakanlığı’nın #HukuksuzSiyasiTutuklular Kampanyası’na dahil edilen 16 vakadan biri oldu. Nisan 2016’da ortadan kayboldu ve bilinen bir yargılama olmaksızın 15 yıl hapis cezasına çarptırıldı. Hapis cezasının nedeninin “etnik nefreti kışkırtmak” olduğu bildiriliyor ve bunu ABD Dışişleri Bakanlığı tarafından düzenlenen bir liderlik programına katıldıktan sonra ABD’den dönmesi takip ediyor. Ekpar’a yönelik suçlama, onun işinin veya hükümet destekli etkinliklere katılımının öne çıktığı devlet haberlerinde olduğu gibi saçmadır.
Abdülhabir Muhammed
Abduhabar Muhammad, New York’taki Binghamton Üniversitesi’nden İşletme ve Yönetim alanında yüksek lisans derecesine sahiptir. Pekin’deki HOLD Education’ın kurucusu olan Uygur bir girişimci olan kendisi, bir zamanlar Çin medyasında Uygur gençliği için bir vatanseverlik modeli olarak müjdelenmiş ve Uygurlara yönelik kitlesel gözaltıların zirveye ulaştığı 2018’de çeşitli ödüller almıştır. Ancak 2022 yılında dini aşırılık ve ulusal ayrılıkçılık suçlamalarıyla 15 yıl hapis cezasına çarptırıldı. Pekin’de Uygurları izlemeye odaklanan bir kuruluş olan Sincan Personel Hizmet Yönetimi Çalışma Grubu tarafından Pekin’de gözetlendi ve Uygur bölgesinden dört polis memuru onu Pekin’de gözaltına aldı. İddiaya göre tutukluluğunun nedeninin “Helal gıda” açıklaması ya da yükseköğretim kurumu aracılığıyla yurt dışına giden öğrenciler olabileceği belirtiliyor. Yerel polise göre kendisiyle iletişim kuran kardeşleri de tutuklandı. Çinli yetkililer, ayrıntılarını gizleyerek davayı devlet sırrı olarak nitelendirdi. 15 yıl hapis cezası kesinleşmiş olsa bile polis memurunun tam olarak nerede olduğu konusunda bilgi yok.