Nöbetçi Eczaneler
Afumetto Retepu – Japonya Uygur Derneği Başkanı
Yirmi yedi yıl önce, 5 Şubat 1997’de bir grup genç Uygur, Çin’in baskıcı politikalarını protesto etmek için Gulca şehrinde barışçıl bir gösteri düzenledi. Silahlı Çin polisi gösteriyi bastırmak için kalabalığa ateş açtı. Bunu, genç Uygurların Gulca sokaklarından kaybolmasıyla bir dizi büyük ölçekli, ayrım gözetmeyen tutuklama izledi.
Daha sonra, tutukluların serbest bırakıldıktan sonra donarak öldüğü, işkence gördüğü veya zihinsel sorunlar yaşadığına dair çok sayıda rapor geldi. “Gulca Katliamı” sırasında ve sonrasında yaşananlar budur. O zamanlar sadece iletişim yöntemleri sınırlı değildi, aynı zamanda Çin hükümeti olayla ilgili bilgileri sıkı bir şekilde kontrol ediyordu.
Sonuç olarak Çin, uluslararası toplum tarafından ciddi yaptırımlara maruz kalmadı. Aslında, olayın hemen ardından Japonya, Çin’in nükleer denemeleri nedeniyle prensipte dondurulan Çin’e hibe yardımını yeniden başlattı.
Daha sonra Japonya dahil gelişmiş ülkelerden gelen ekonomik ve teknik yardımlar sayesinde Çin dramatik bir ekonomik büyüme elde etti. Bu, Çin Komünist Partisinin (ÇKP) diktatörlük yönetimini daha da sağlamlaştırmasına olanak sağladı. Uluslararası toplumun bu olaya gereken önemi vermesi ve Çin’e ekonomik destek vermeyi bırakması gerekirdi. Eğer öyle olsaydı, bugün karşı karşıya olduğumuz uluslararası düzeni tehdit eden devasa canavar devlete sahip olmayabilirdik.
Bölünmüş Bir Birleşmiş Milletler
Şimdi, çeyrek asır sonra, Uygur meselesiyle ilgili olarak Birleşmiş Milletler’de bir açmaz sürüyor. Bir tarafta insan haklarına ilişkin değerleri paylaşan demokratik ülkeler var. Diğer taraftaki ülkeler Çin parasının cazibesine yenik düştü.
Ağustos 2022’de BM İnsan Hakları Yüksek Komiserliği (OHCHIR) bu konuyla ilgili bir rapor yayınladı. Çin’in Doğu Türkistan’daki Uygur halkına karşı eylemlerinin “uluslararası suç, özellikle insanlığa karşı suç teşkil edebileceğini” kabul etti.
Bununla birlikte, aynı yılın Ekim ayında BM İnsan Hakları Konseyi, Uygur insan hakları sorununun bu rapora dayanarak tartışılması yönünde çağrıda bulunan önergeyi reddetti. Çin’in BM üyesi ülkeler üzerinde yarattığı muazzam etki açıktır. BM’nin bir organının Çin’deki insan hakları ihlallerini eleştiren bir raporunu görmezden gelmeye kararlıydılar.
‘Sessiz Sinema’yı durdurun
Son zamanlarda dikkatimiz OHCHR’nin Evrensel Periyodik İnceleme (UPR) Çalışma Grubu üzerinde yoğunlaştı. Grup düzenli olarak Çin’deki insan hakları durumunu gözden geçiriyor. 23 Ocak’ta gerçekleştirilen toplantıda 30’dan fazla ülkeden temsilci Uygur sorununa ilişkin konuştu. Bunlar arasında ABD, Çin’in eylemlerini soykırım olarak kınadı ve İsviçre, bunları insanlığa karşı suç olarak nitelendirdi.
Sonunda çalışma grubu 400’den fazla öneride bulundu. Ancak “soykırım” eleştirisine yer verilmedi. Önceki UPR’de herhangi bir yorumda bulunmayan Japonya bu sefer bir açıklama yaptı. Ancak bu tavsiyeler bağlayıcı değildir.
23 Ocak’ta, çalışma grubunun toplandığı gün Doğu Türkistan’da 7,1 büyüklüğünde güçlü bir deprem meydana geldi. Ancak iletişim kesildiği için Uygur yurdunda yaşayan ailelerimizin güvenliğini bile teyit edemedik. ÇKP, sevdiklerimizin hayatta mı yoksa ölü mü olduğunu bilme hakkımızı bile elimizden aldı.
Uluslararası toplumun, Çin’in Uygur halkına yönelik muamelesine ilişkin endişelerini dile getirme maskaralığından vazgeçmesinin zamanı geldi. Ekonomik yaptırımlar uygulamak gibi somut adımlar atması gerekiyor.